Powszechnie znane są one głównie z gier RPG i książek fantasy. Jednak w istocie smoki nie są wymysłem żadnego z pisarzy, twórców komputerowych historii czy filmów przygodowych. Wykorzystaliśmy je w szeroko rozumianej kulturze dzięki wierzeniom ludowym, które sięgają głównie czasów średniowiecza, ale nie były obce również osobom żyjącym w renesansie i baroku. Bogatym źródłem informacji dotyczących istnienia tych gadów jest mitologia nordycka. Zobacz, jak dawniej wyobrażano sobie to, co dziś rozumiemy przez pojęcie – smok.
Smok pochodzi od węża
Semantyka tego słowa odbiega od pierwotnych przekonań, jakie mieli mieszkańcy różnych krańców Ziemi. Stworzenia te były obecne w tradycji wielu ludów. Obawiano się ich niszczycielskiej siły nie tylko w krainach nordyckich, ale również np. germańskich czy u naszych przodków – Słowian. Obecnie popkultura przedstawia je jako potężne, skrzydlate jaszczury stojące na dwóch łapach i ziejące ogniem. Takie wyobrażenia znane były już dużo wcześniej. Słowianie opowiadali legendy o żmijach (żmij), które miały właśnie podobną postać i wywodziły się od węży. Pochodzenie od tego gatunku jest wspólne wszystkim mitom, lecz odmiennie opisywały one wygląd bestii.
Pierwsze wierzenia były dalekie od naszych aktualnych skojarzeń. Smoki miały prezentować się tak, jak zwierzęta, z których ewoluowały, czyli właśnie węże. Tak przedstawia mitologia nordycka jedno z największych zagrożeń dla ludzkości, jakim był – Jörmungand. Wierzono w niego w tej postaci również w plemionach germańskich.
Jörmungand – wąż morski zagrażający bogom
Midgardsorm, bo tak również przekłady określały tego gada, był potomkiem związku olbrzymów Lokiego i Angrobody. Kiedy narodził się, najwyższy z bogów Odyn miał wizję, w której stwór okazał się niszczycielem świata boskiego. Miał on przynieść zagładę, dlatego został wrzucony do oceanu, który otaczał ląd zamieszkiwany przez ludzi, czyli Midgard. Miało to położyć kres wężowi, jednak plan się nie powiódł.
Zamiast zginąć, Jörmungand stale rósł, aż w końcu osiągnął potężną wielkość, dzięki której okalał cały kontynent. Wedle legend był tak długi, że mógł opleść całą krainę i zjeść własny ogon. Bestia miała postać olbrzymiego węża pływającego w wodzie. Nie miała ani skrzydeł, ani nóg jaszczurczych, a także nie ziała ogniem. Jej bronią był czarny, toksyczny jad, którym pluła. Właśnie ta trucizna miała posłużyć Jörmungandowi, by zniszczyć niebo oraz ziemię w momencie Ragnaroku, czyli chwili dopełniania się losu bogów. Wąż został pokonany przez syna Odyna – Thora, ale ten miał nie przeżyć potyczki i zginąć od jadu stwora. Tak mitologia nordycka kształtowała wyobrażenia o największym smoku.
Jaką rolę odgrywały smoki w mitologii nordyckiej?
To, że smoki kojarzymy dziś ze skrzydlatymi postaciami, nie jest przypadkowe i wywodzi się m.in. również z wierzeń Nordów. Jörmungand był gatunkiem wodnym i miał postać typowego węża, ale inny z ważnych w tej kulturze smoków – Nidhögg, choć pierwotnie też był wężem, podczas Ragnaroku miał przeobrazić się w skrzydlatą postać.
Zdecydowanie stworzenia te miały negatywne znaczenie. Były jednoznacznie kojarzone ze śmiercią i złem, zagrożeniem dla świata, ludzkości oraz bogów. W mitologii nordyckiej pojawiają się wzmianki o podgryzaniu korzeni drzewa życia przez te bestie. Utożsamiano je z krainą zmarłych. Miały np. swój udział w wymierzaniu kar, co dotknęło olbrzyma Lokiego, który za zgładzenie Baldura został przykuty do skał, a na jego ciało miał kapać właśnie węży (smoczy) jad toksyczny.
Niektóre wierzenia były też pozytywne. Wikingowie zdobili swoje łodzie smoczymi głowami, kiedy wypływali na morze. Panowało bowiem przeświadczenie, że będą one ich chronić, a także budzić lęk u przeciwnika, co miało pomóc w wygraniu bitwy oraz odstraszać wszelkie wodne duchy wrogo nastawione do człowieka.
Poznaj świat wierzeń nordyckich
Dzisiejszy świat fantasy bazuje na legendach i wierzeniach ludzi rozmaitych kultur. Mitologia nordycka, w której smoki występują często, jest bardzo rozbudowana i stanowiła już inspirację dla wielu wybitnych dzieł i to zarówno literackich, jak i filmowych czy gier wideo. Jeśli chcesz poznać bliżej wyobrażenia dawnych mieszkańców Północy, możesz odwiedzić naszego bloga. Z pewnością znajdziesz dużo ciekawostek, które wprowadzą Cię w świat wierzeń Nordów.