Przedchrześcijańskie wierzenia Słowian obfitują w demony nie tylko żeńskie. Wśród męskich jednym z szerzej znanych, nie tylko z mitologii, są biesy.
Bies słowiański sam w sobie jest uosobieniem bliżej nieokreślonego ducha o negatywnych cechach lub demona zła. Jego nazwa pochodzi od bardzo pierwotnego określenia w hipotetycznym ostatnim wspólnym przodku wszystkich indoeuropejskich języków. Określenie to przetrwało przez wieleset lat ewolucji języków, aby nadal oznaczać coś, co powoduje strach lub przerażenie.
Biesy miały wygląd typowych czartów lub diabłów – przede wszystkim wyróżniały ich rogi, zarost, krzaczaste brwi i czasem kopyta lub ptasie nogi i nietoperze skrzydła. Ich naturalnym środowiskiem były lasy, bagna i głębiny wodne, a więc miejsca tajemnicze i rzadko eksplorowane przez człowieka. Niekiedy biesowi przypisywano także pilnowanie skarbów ukrytych w ziemi.
Biesy mogły zwodzić ludzi i nakłaniać ich do złych czynów, a nawet wnikać w poszczególnych osobników i kierować ich poczynaniami. Takie osoby zachowywały się nienaturalnie, wobec czego określano je jako “zbiesione”, będące pod wpływem demona. Biesy mogły także sprowadzić chorobę, a także skłonić do samobójstwa. Działalności biesów obawiano się na tyle, że w niektórych rejonach unikano wymawiania ich nazwy – używano określeń typu “on” lub “ten”.
Bies słowiański ciągle nas fascynuje
Bies to jeden z najbardziej znanych i fascynujących demonów w mitologii słowiańskiej. Jego postać przetrwała do naszych czasów dzięki bogactwu legend, podań i wierzeń związanych z tym istotnym aspektem słowiańskiej kultury. Istnieje kilka powodów, dla których opowieści o biesach przetrwały do dziś.
Po pierwsze, bies był demonem o niezwykłej mocy i wpływie na świat ludzi. W wierzeniach słowiańskich uważano, że umiał kontrolować różne aspekty rzeczywistości, takie jak pogoda, plony, zdrowie czy los człowieka. Wierzono, że był odpowiedzialny za nieszczęścia, choroby oraz niepowodzenia w życiu. Ludzie obawiali się jego wpływu i usiłowali go uspokoić poprzez rytuały i ofiary. Fascynacja tą potężną istotą sprawiła, że opowieści o biesach przekazywane były z pokolenia na pokolenie.
Po drugie, bies był często utożsamiany z naturą i określanym mianem “pana lasu” lub “pana pól”. Wierzenia słowiańskie były głęboko zakorzenione w związku człowieka z naturą, a bies był personifikacją tajemniczych i potężnych sił przyrody. Opowieści o biesach były więc sposobem na wyjaśnienie niezrozumiałych zjawisk naturalnych oraz na przekazanie konieczności przestrzegania równowagi między ludźmi a otaczającym ich środowiskiem.
Po trzecie, wierzenia w biesy były szeroko rozpowszechnione na terenach zamieszkiwanych przez Słowian. Były to głównie obszary Europy Środkowej i Wschodniej, takie jak dzisiejsza Polska, Ukraina, Rosja, Białoruś i Czechy. Na tych terenach dominowała rolnicza społeczność, której codzienne życie i dobrobyt zależały od naturalnych czynników, takich jak urodzaj roślin czy obfitość zwierząt. Wierzenia w biesy i ich wpływ na te aspekty życia były więc ściśle związane z codziennym doświadczeniem i praktykami ludności.
Dodatkowo warto wspomnieć, że bies słowiański był często przedstawiany jako istota kształtująca ludzką moralność. W opowieściach słowiańskich bies był często ukazywany jako demon kuszący ludzi do złych czynów, łamiący zasady i przynoszący nieszczęście. Tego rodzaju legendy miały na celu przekazanie etycznych nauk oraz ostrzeżenie przed konsekwencjami niegodziwości i braku szacunku dla społeczności i natury.
Mimo upływu czasu i zmian kulturowych opowieści o biesach przetrwały do naszych czasów jako ważny element folkloru i dziedzictwa słowiańskiego. Dzięki temu bogactwu legend, bies-demon wciąż stanowi fascynujący temat dla badaczy mitologii, literatury i sztuki. Jego postać nadal pobudza wyobraźnię i inspiruje do tworzenia nowych interpretacji i dzieł sztuki.
Legendy o biesach przetrwały do naszych czasów dzięki ich mocy i wpływowi na świat ludzi, utożsamieniu z naturą i jej tajemnicami, rozpowszechnieniu wierzeń na terenach zamieszkiwanych przez Słowian oraz roli moralnej, jaką odgrywały w przekazach etycznych. To wszystko sprawia, że bies pozostaje jednym z najbardziej rozpoznawalnych demonów w mitologii słowiańskiej, przyciągającym naszą uwagę i wyobraźnię.
Sztuka oddająca magię i siłę słowiańskich biesów
W literaturze i sztuce wiele dzieł oraz występujących w nich wątków zostało zainspirowanych słowiańskimi demonami, w tym biesami. Oto kilka najsłynniejszych z nich:
- “Pan Tadeusz” – poemat Adama Mickiewicza, zawiera wątki związane z demonami słowiańskimi, w tym biesami. Są one przedstawione jako potężne i tajemnicze istoty wpływające na losy bohaterów.
- “Noce i dnie” – powieść Marii Dąbrowskiej, w której pojawiają się wątki związane z demonami słowiańskimi. Przedstawiane są one jako istoty, które kuszą i wpływają na decyzje głównej bohaterki.
- “Biesy” – powieść Fiodora Dostojewskiego, której tytuł odnosi się bezpośrednio do słowiańskich demonów. Opisuje społeczne i moralne zepsucie, które można porównać do działania biesów na ludzi.
- “Noc biesowa” – opera Modesta Musorgskiego, która opowiada historię mieszkańców wsi nawiedzanej przez biesy. Przedstawia ich wpływ na ludzi i ich walkę z nimi.
- Obrazy Victora Vasarely’ego – słynny węgierski artysta inspirował się motywem biesów i słowiańskiej mitologii w niektórych swoich abstrakcyjnych dziełach.
- “Licho” – film w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa, oparty na legendach i podaniach słowiańskich, w którym pojawiają się biesy jako postacie pełne tajemnicy i mocy.
Wymienione dzieła literackie, muzyczne i filmowe stanowią jedynie małą część bogatej puli sztuki i literatury inspirowanej słowiańskimi demonami, w tym biesami. Mitologia słowiańska nadal fascynuje artystów i twórców, którzy znajdują w tych legendach i postaciach niezwykłą inspirację dla swoich dzieł.
Grafika w nagłówku przedstawia obraz pod tytułem “Nocna Mara” autorstwa Henrego Fuseli.
