Wśród licznych demonów żeńskich w wierzeniach słowiańskich spotkać można liczne, których wpływ na ludzkie życie jest raczej negatywny. Do takowych zaliczyć można mamuny.
Nazwa mamuna, lub mamona, a nawet mamun, wywodzi się od prostego skojarzenia ze słowem mamić lub omamiać. Możliwe pochodzenie to również słowa niemieckie i hebrajskie oraz imię jednego ze średniowiecznych diabłów – Mamona właśnie. Wśród nazw tego typu demonów, w zależności od rejonów, spotkać można dziwożony i boginki, a także czarcichy, odmienice lub siubiele.
Pochodzenie mamun-demonów nie było jednoznaczne. Niektóre z przekazów uznawały je za powstałe z dusz kobiet, które zmarły w ciąży lub podczas porodu. Inne legendy upatrywały ich pochodzenia w duszach kobiet pokutujących: dzieciobójczyń, krzywoprzysiężnic, starych panien, czarownic i akuszerek.
Wyobrażenie mamun również nie było ujednolicone. Wśród różnych przekazów można więc spotkać piękne, nagie lub odziane kobiety, ale również stare kobiety porośnięte włosami na całym ciele. Inne przedstawienia obejmowały dzikie półkobiety-półzwierzęta (dziwożony) oraz czarownice i leśne demonice.
Zazwyczaj mamuny zajmowały się przebywaniem pod mostami nad rzekami i prały bieliznę, choć w innych wersjach zamieszkiwały pieczary i jamy. Dokuczały kobietom w ciąży – porywały noworodki lub jeszcze nienarodzone dzieci i zamieniały je na swoje. Taki odmieniec, podrzuc lub płonek, nie ruszał się z kołyski, nie mówił i niewiele jadł. Często wcześnie kończył żywot, ponieważ potomstwo mamuny nie chowało się dobrze pośród ludzi. Uważano je również za chytre i złośliwe. Podmienieniem dzieci przez mamunę tłumaczono zapewne narodziny niedorozwiniętych dzieci, które szybko umierały.
W innych rejonach demony te kradły żywność drwalom, porywały dzieci z pól w południe, a także łapały grzeszników i zimą włóczyły go po cmentarzach. Ochronić przed nimi mogła czerwona wstążka lub czapka, a także kwiat dziurawca lub okadzanie domostwa cykorią.
Skąd wzięły się mamuny?
W mitologii słowiańskiej istnieje wiele opowieści i wierzeń związanych z groźnymi żeńskimi demonami, takimi jak mamuny, czyli dziwożony. Ich pochodzenie (podobnie jak groźnych latawców) jest głęboko zakorzenione w kulturze i wierzeniach społeczności słowiańskich. Istnieje kilka teorii na temat tego, skąd wzięły się te straszne istoty.
Jedna z nich mówi, że dziwożony wywodzą się ze starszych wierzeń i mitologii słowiańskiej. Słowianie mieli bogate dziedzictwo kulturowe, które obejmowało wierzenia w duchy i demony. Dziwożony mogły być pierwotnie przedstawiane jako strażniczki opieki nad dzieciństwem i rodzicielstwem. Jednak z biegiem czasu ich wizerunek uległ przekształceniu i zaczęły być postrzegane jako straszne i niebezpieczne istoty.
Inna teoria mówi, że dziwożony zostały zasugerowane przez obserwacje ludzi w społecznościach słowiańskich. Trudne warunki życia (naznaczone przez brak higieny, choroby i śmierć dzieci) były częste w średniowiecznych czasach. Związane z tym tragedie i nieznane przyczyny tych zdarzeń mogły prowadzić do powstawania opowieści o demonach, które były odpowiedzialne za nieszczęścia. Mamuna mogła stać się personifikacją demonów, które odpowiadały za niepowodzenia i straszliwe wydarzenia.
Wreszcie, dziwożony mogły mieć swoje korzenie w wierzeniach prehistorycznych kultur indoeuropejskich. W tych kulturach istniało przekonanie o istnieniu groźnych żeńskich demonów, które zagrażały życiu i zdrowiu ludzi. Słowianie, jako grupa etniczna związana z tymi kulturami, mogli przejąć te wierzenia i przekształcić je w swojej mitologii.
Wnioskiem jest, że pochodzenie dziwożon w mitologii słowiańskiej jest wielowymiarowe i może wynikać z różnych czynników, takich jak starsze wierzenia, obserwacje ludzkich tragedii oraz wpływ innych kultur. Dziwożony są fascynującymi postaciami w mitologii słowiańskiej, które pełniły rolę strażniczek i personifikacji strasznych sił, z którymi musieli się mierzyć ludzie w dawnych czasach.
Grafika w nagłówku przedstawia drzeworyt “Dziwożona” autorstwa Jana Styfi.
